DJ_SUSKUN
   
 
  > DERSİM İNANCINDA DÜZGÜNBABA
 

Dersim inancinda DUZGÜN

Duzgın dendiğinde ilk akla gelenin Dersim ve Dersim Inancı olduğu bilinmektedir. Tabii Duzgın’ın Dersim Inancı’ndaki önemi ve konumu Hızır ve Khurês’in bu inançdaki konumlarıyla aynı düzeyde ve önemdedir.

Yine bu inançda zaman zaman Duzgın’ın adı Hızır ve Khurês’in adından daha ileride görüldüğü de olur. Bunun nedeni de Duzgın’ın kimliğini belirleyen bazı özelliklerin Hızır’ın karakteristik özelliklerine olan benzerliğidir. Bu özelliklerden biri Atlı olmasıdır, bir diğeri de dar günün dostu olduğu sayılabilir, tabii buna öğretmen olup eğiten ve verdiği ikrarda duran da eklenebilir. Bu nedenle çoğu kez O’nun adıyla Hızır’ınkisi birbirine karışır. Bir diğer nedeni de Duzgın’ın kimi zaman Xortê Khurêsi (Khurês’in Masumu) olarak görülmesidir. Böyle olunca da özellikleri ayrı da olsa en azından O’nun adıyla Khurês’inkisi karışır. Yani Duzgın’ın Dersim Inancı’ndaki yeri ve önemi bir hayli yücelerde seyrediyor. Ama bu inançta birçok değer birbirine karıştığı gibi, ne yazık ki daha birçok değer de henüz karanlığa gömülü durumdadır..

Duzgın kimdir? Kêmerê Duzgıni nedir? Neden Dersim’in dört bir yanından Dersim halkı akın akın burayı ziyarete geliyor? Duzgın neden savaş topu atmaktadır? Heliyê Sultan Duzgıni nedir? Eskêrê Duzgıni (Duzgın’ın Askerleri) nedir? Kime karşı savaşıyor? Astoro Kimet (Duzgın’ın atı) nasıldır? Dağkeçisi ve geyikler neden Duzgın’ın hayvanlarıdır? Duzgın neden kutsal yer ve yatırların başıdır?

Bu arada Duzgın’a değindik mi Evdıl Musa ve Eskêrê Evdıl Musay’a (Evdıl Musa’nın Askerleri) da değinmek zorundayız. Bunları biribirinden ayırmak oldukça güç. Evdıl Musa kimdir? Eserê Evdıl Musay nedir?

Sorular...ve daha nice nice sorular. Işte bu her bir soruya vereceğimiz yanıt veya yanıtlar, aynı zamanda bu sorunu da gün ışığına çıkaracaktır.

O halde, gelin şimdi elimizden geldiği kadar bu konuyu ayrıntılarıyla ele alalım.

1-DERSIM’IN BIR

TANRISI DA DUZGIN’DIR!

Dersim Inancı’ndan söz edildi mi, çoktanrılı olduğundan akla ilkin tanrılar geliyor. Dersim halkı açısından ister canlı olsun, isterse cansız bu dünyadaki hiç bir varlık tanrısız değildir. Tabii bu anlayış bir varlık olarak dünyanın kendisi için de geçerlidir. Biz, Dersimli yaşlıların ağzından dökülen şu cümleyi kendi kulaklarımızla çok duyduk: ”Bu dünya tanrısız değildir! Bir tanrısının olması gerekir, bir tanrısı mutlaka vardır!”

Dersim’de birçoğuna göre Hızır bu dünyanın tanrılarından biridir. Dünyayı koruyup kollayandır. Dünyayı yöneten, çekip çeviren O’dur. Kurtaran da O’dur, batıran da. O’nun izni olmadan dalda yaprak dahi kıpırdayamaz. Dersim folklorunda (bir atasözönde) ”Kuş dahi korunmak için varıp bir ağaca sığınır!” deniyor. Bu anlayış Dersim Inancı’nda dünyaya da yansıyor. Bu dünyanın tanrısı, rehberi ve himayesi Hızır’dır, deniyor.

Ama gel gör ki, Hızır ile Duzgın’ın karakterlerini belirleyen özelliklerin birbirine çok benzediğini işte tam da burada bir kez daha söylemeden edemiyeceğiz. Bu nedenle Dersim Inancı’nda Duzgın da can ile cihanın tanrısı, rehberi ve himayesidir.

Yalnız dünya mı, Dersimli’lerin inancında ev ve aile de tanrısız değil ki. Dersim Inancı’nda ev ve aile tanrısı’nı bilmeyen mi var. Üstelik her ev ve ailenin tanrısı da ayrı ayrı. Tabii bu inançda ev ve ailenin yaşamını belirleyen de işte bu ev ve aile tanrısı’dır. Ayrıca evin halkını korumakta, rızkını ve nasibini vermekte, kötülük meleklerini evden uzaklaştırmaktadır.5

Dersim Inancı’nda bir de hayvanlar (koyun, keçi, inek vb. küçük- ve büyükbaş hayvanlar) tanrısı var. Bunlardan biri iyilik tanrısıdır. Bu, hayvanları korumaktadır. Adı ise ”Sarık Şüan”dır. Biri de var ki hayvanlara kötülük yapmaktadır. Buna da ”Memık Gavan” demekteler.6

Dersim Inancı’ndaki kutsal yer ve yatır tanrıları’na gelirsek, bunların haddi var hesabı yoktur. Bu tanrılar da insanların dileklerini karşılar ve kötülük melekleriyle savaşırlar. Dersim halkını koruyan bu tanrıların göründükleri yerler kutsal mekânlardır.

Geçmişte, yani aşiretsel yaşamın Dersim toplumuna egemen olduğu dönemde, her aşiret kendisine en yakın olan kutsal yer ya da yatıra aşiret adına sahip çıkardı. Yani bir ”aşiret tanrısı” ya da diğer adıyla ”kabile tanrısı” inancı vardı. Ama Khurêsli’lerin bu inanca sıcak bakmadığını hemen belirtelim. Khurêsli’lerin dışında hiç bir kabilenin ”kabile tanrısı” yoktur, dini misyonu olmayan kabilelerin ”kabile tanrısı” da olamaz, demekteler.

Bu konu oldukça genişdir. Kutsal yer ve yatır tanrıları’nı ayrı bir yazıyla ele aldığımızda, onun kapsamında bu konuya da bütün ayrıntılarıyla eğilmeğe çalışacağız. Ama şimdilik, bu görüşlerde ”kabile tanrısı” inancının izlerini gördüğümüzü belirtmekle yetiniyoruz.

Dersim inancı’nda Khurêsli’ler kutsal bir kabiledirler. Tabii Duzgın da Khurês gibi bir Khurêsli tanrısıdır. Ve tıpkı Hızır gibi Duzgın’ın da sayısız ad ve ünvana sahiptir. ”Duzgın” deniyor, ”Sultan Duzgın” deniyor, ”Bımbarek”7 deniyor, ”Duzgınê Kêmeri”8 deniyor, ”Duzgın Bava”9 deniyor, ”Sultan Duzgınê Kêmeri” deniyor, ”Asparê Astorê Kimeti”10 deniyor, ”Asparo Yaxız”11 deniyor, ”Wayır”12 deniyor...ve bunlar böyle uzayıp gidiyor.

Duzgın bütünüyle aklara bürünük bir tanrıdır, yani ak giyisilidir, ak donludur. Duzgın aydınlıktır. O, Kêmer’de ışıklar saçıyor. Karanlıktan kurtulmak için canıgönülden O’nun eteğinden tutmak yeter de artar bile.

Duzgın, dara düşende yardıma koşandır. Duzgın en zor engelleri ustaca aşandır. Hal ve hastalık yayan kötülük meleklerinin düşmanıdır Duzgın. Duzgın arka verendir. Sırtını Duzgın’a verenin sırtı yere gelmez ve o asla kimseye yenilmez.

Duzgın murat verendir. Yürekten Duzgın’a inananmak O’ndan murat almak için yeterlidir.

Duzgın haksızlığıa karşı, zulüme karşı, zalime karşı ve kötülüğe karşı durandır.

Dersim Inancı’nda Duzgın’ın etkilemediği hiç bir alan yoktur. Bunun sonucu olarak O’nun etkisi ibabete de yansımaktadır.

Bava’lar Hak’ka yakardıklarında ilahi ezgide Hızır’ın, Khurês’in, Atlı’ların, kutsal yer ve yatırların adlarını anarlar; tabii bu arada Duzgın’ın adını da anar, bu tanrılanına da yakarırlar. Şimdi bu konuda birkaç örnek vermeye çalışalım.

Bava Rıza13 okuduğu ilahi ezgilerden birinde diyor ki:



”...Gelin yalvarıp yakaralım,

çığlığımız Kêmerê Duzgıni’ye14 gitsin

(Duzgın) Senin mekânın gösterişlidir, yücedir

Rüzgar gibi bir Aspar (Atlı)15 geçiyor, çok aceledir

Kardeşlerim O’na yakarın

darımızda yetişip

bizi zorluklardan korusun

Hey be gönül, hey be gönül!

Tanrım, hey tanrım!

Tanrım, gel tanrım!”


Davut Sulari de bir Khurêsli’dir. O’nun, yalnız Türkçe deyişlerle yetinmeyip bunun yanında bizim dilden de (Dersim dili) birçok ilahi söylediği bilinmektedir. Işte bu ilahilerden birini biz Apo Ismail’den16 derledik ve bunu ”Da Da Duzgın” (Haydi Gel Duzgın) olarak adlandırdık.

Davut Sulari, konumuzla bağlantılı şu dizeleri söylüyor:


”Davut Sulari Sana yakarıyor

Beni başkalarına emanet etme!

Şayet Sen benim tanrımsan Duzgın

himmeti Hak eyle de beri gel!


Gel Duzgın, gel Duzgın

Haydi gel Duzgın!”


Davut Sulari ”Xo Vira Meke”17 (Sakın Unutma) adlı ilahide de yine Duzgın’a ilişkin şu dizeleri okuyor:


”Duzgın Duzgın Duzgın!

Unutma ki bizde, haşa, ne dubara vardır ne de dolap!

Dalımız da budağımız da Sensin,

Sen ocağımızı şenlendir!

Darımızda sakın Sen bizi unutma!”18


Bava Usen19 de tanrısına, yani Duzgın’a şöyle sesleniyor:


”Ne önerirsin Sen bana, ben ne yapayım?

Derdimin dermanını Sende bulayım!

Sen ceddimin öğretmenisin,

Sultan Duzgınê Kêmeri!”20


Bava Hesenê Kolu21 da Hak’ka yakarırken Duzgın’ın adını anarak diyor ki:


”Başkalarının ağaları varsa,

başkalarının beyleri varsa,

benim de ağam Sultan Duzgın’dır!”22


Bu verdiğimiz örneklerden de anlaşılacağı gibi Duzgın da kendi başına özgür bir Dersim tanrısıdır. Tanrısal işlevini Duzgın yalnız başına yerine getirmektedir. Ne kimseden emir almakta, ne de kimseye hizmet etmekte. Dersimli’ler açısından Duzgın, tıpkı diğer tanrılarından Hızır ve Khurês gibi ayrı kişiliği ve özelliği olan bir tanrıdır.

Görüyoruz ki bava’lar okudukları ilahilerde Duzgın’a tanrı demekteler. Şimdi de bu tanrı sözcüğü Duzgın’ın kişiliğinde ne anlama geliyor, biraz da bunun üstünde durmaya çalışalım. Yani Duzgın nasıl bir tanrıdır, O’nun karakterini belirleyen özellikler nelerdir, bunları tanıyalım.
 
  yasam-radyo
 
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol