Kürt coğrafyasının illerinde olan dersimin yazılı tarihi yaklaşık olarak M.Ö 5000 li yıllara kadar uzanmakta.MÖ 5000 yıllarında Dersim yöresinde yaşadığı saptanan „Muşki“ adlı Aryalarla başladığı Asur belgelerinde Dersim halkının Muşki“ adlı „Aryalar“ olduğu belirtilmektedir. Daha sonraki dönemlerde „Kardu“ adını alan bu kavim, hatti(Hitit) Krallığı’nın yıkılmasıyla batıdan gelen diğer Hititlere karıştılar. Bu dönemde Şuhana, İşhura, Alshi halkları Hititlere komşu idiler.

  MÖ 4000’lerde Sümerlilerin egemen olduğu Akad Kralı Sargon ve Naramsin’e ait kitabelerden anlaşılmaktadır.MÖ 2370-2330 yıllarında Dersim, Akadlar Devleti’nin bir ili olarak gösterilmektedir.

  MÖ 4. ve 3. bin yıllarda Yukarı Fırat boylarında Saubaru yaşadıkları ve Fırat adının bu kavim tarafından verildiği ileri sürülmüştür. Dersim yöresinde Mezopotamya kökenli yazılı belgelere göre MÖ 2200 yıllarında Doğu Anadolu’da yaşayanların Saubaru (Sabarrular) olduğu bilinmektedir. Saubarular hurrilerin bir prensliğidir. Hurri krallıkları ve prensliklerinden bazıları şunlardır(kummuhu, melidi, gurgum, ungi, mard, lullubi, kaman, kaska, nairi, shupria, urkish, muşku, Urartu, namar, Qardu, zamua, ellipi, mana ve guti’dir..

 MÖ 2200’de Dersim ve çevresi Mezopotamya-Anadolu arasındaki ticari ilişkilerde geçiş noktası; bu bin yılın ikinci yarısından önce bağımsız Hurri krallığı, arkasından hatti(Hitit) İmparatorluğu’nun yayılma siyasetinde Dersim öncelikli ilk yer tutan bölge olmuştur.

 

  MÖ 2000’de „İşuva“ diye anılan bugünkü Tunceli-Elazığ bölgesinin halkı olan Saubarular, „Hurri“ diye anılmaya başladılar. MÖ 2000 yılında Kuzey Doğu Anadolu, Hurrilerin egemenliğinde bulunuyordu. MÖ 1500 yıllarında Hurriler Orta Doğu’nun en güçlü devleti idi. MÖ 16.-15. ve 14. yüzyıllarda bölge Mitaniler’in egemenliğine girdi. Mitaniler (Mitani halkı Hurrilerden oluşuyordu) Dersim yöresine Asurlardan daha önce bir süre egemenlik kurmuşlardır (MÖ 1252).Asur Kralı Tukulti (MÖ 1242-1206) Hurrilere ait Alzi, Amadunu (Diyarbakır), Purulumzi bölgelerini almıştır.Hurri Devleti de MÖ. 13. yüzyilda hatti(hitit) eğemenliğinin altina girer.

  Hitit Kralı Suppililuila Mas ve oğlu Marsılis (MÖ 1347-1320) yazıtlarında komşu Alzi, Suhwa,  İshuva ve Alshi halklarıyla savaşlardan söz eder. Bu halklar Ermenilerden önce bölgeye gelmiş bölgenin ilk halklarıdır. MÖ 1335 yılında Dersim yörei ile bütünleşen Azzi-Hayaşa ülkesini Jatti Kralı II.Mürşil bir seferle kendisine bağlar. Dersim olarak adlandırılan İşuva yöresinde „Muşkular“ yaşıyordu.

  MÖ IX. yüzyılda Müşkiler, Murat Suyu ile batı Fırat arasında Uşuva’yı da içine alan bölgeye gelip yerleştiler. Bu sırada yöre halkı Hurrilerden oluşuyordu. Asur Krallığı’nın bölgeye ilki bu kez Muşku-Asur mücadelesine sahne olur. IX. yüzyılın sonlarına kadar bölge Asur yağma seferleri maruz kalır. Dersim çevresi IX. yüzyıldan itibaren bu kez Dersim; Asur ve Urartular arasında çekişme konusu olur. Ancak Asurlar bu tarihlerde kendi iç karışıklıkları ile uğraştıklarından bölgenin hakimiyetini kaybetmişlerdir.

 

  MÖ 8. yüzyılda Dersim yöresi Urartuların egemenliği altına girdi. Urartular (MÖ 900-612) Muşkularin saldırılarından galip geldiler.. 8.yüzyılda Dersim Urartu Devleti’nin sınırları içersinde olup, Urartular, Dersim-Elazığ yöresine „Supani“ diyorlardı. Urartu halkı MÖ II. yüzyıllardan kalma Hurrice’ye yakın bir dil konuşuyorlardı. Urartu Devleti, Hurri soylarının küçük prenslikleri ile bir birlik oluşturmaları sonucu kurmuşlardır.

  Neo Asur imparatorluğunun ardı arkası kesilmeyen yağma ve talanlarından iyice zayıflayan Urartu medlere katılır.MÖ 715 yılında Med aşiretlerinin önderlerinden Dayarikko Kayaksa tüm Med aşiretlerini (Med, Guti, Kusi, Lolo, Mamai, Kardus, Haldi, Kardu) bir araya getirerek bugünkü doğu aryan (bati İran) Hamedan’da Medler’i bir devlet çatısı altında birleştirdi. Medler MÖ VII. yüzyılda İşuva’yı, 560 yıllarında ise Doğu Dersim yöresini ele geçirdiler. Medler Böylece Dersim bölgesi ile beraber topraklarını Kızılırmak a kadar genişletir..

  Medler’in Dersim yöresindeki egemenlikleri süresince dinsel alanda yüzyıllar boyunca silinmeyen izler bıraktıkları anlaşılmaktadır. Dersimde Şiiliğin bir kolu olan Ehl-i Hak Mezhebi büyük ölçüde Zerdüştlükten etkilenmiştir.

  MÖ VII. yüzyılda Dersim, Med egemenliği altına girdi. Ancak yerleşik bir düzen oluşturamayan Med Devleti MÖ 550 yılında yıkıldı, yerine Pers Devleti kuruldu. Persler Anadolu’ya sefer yapar, Dersim yöresini himayesine alır. Pers döneminde „Medya Sınır Saptanlığı“ içinde yer alan Dersimin yerli halkı, Haldiler, Kalıbler, Mossanekler ve Akilisenler’den oluşmaktaydı. 13.Satraplık olan Akilisenler, Dersim’in de içinde bulunduğu Ahameni satraplığının sınırları Ağrı Dağı’ndan Fırat ırmağının kıyısına doğru uzanan bölgeyi kapsıyordu.

  MÖ 334 yılında Büyük İskender; Biga Çayı,-İsos savaşı daha önce de Gawgamala’da (Kerbela yakınlarında) yapığı savaşta Persler’i ağır yenilgiye uğratan Makedonyalı İskender, tüm Anadolu’yu Makedonya topraklarına kattı. Pers soylularından Ariorates, MÖ 332’de Dersim’i kapsayan topraklarda Makedonya Krallığını kurdu. Pers Krallığı’na MÖ 330 yıllarında Makedonya Kralı Büyük İskender tarafından son verildi.

  Makedonyalıların Anadolu’ya egemenlik yılları isyanla geçer. İsyanların başını Akilisene (Dersim) ve Gordyene halkı çeker. II.Ü.Ariarotes, Makedonyalılar’a karşı başarılı bir direniş örgütleyerek, MÖ 301’de Kapadokya Krallığı’nı yeniden kurdu. Ancak Makedonyalı asker önderler isyan bölgesine gelerek, katliam yaparak isyanı bastırdılar. (MÖ 322) İskender’in ölümünden sonra Perdikkas ayaklanma bölgesi olan Akilisene gelir. Dersim’deki ayaklanmayı bastırır. Dersim böylece Makedonya egemenliğine girer. Dersim bölgesi MÖ 230 yılında Kapadokya dahil edildi.

  MÖ 180’lerde Kapadokya Krallığı, Anadolu’yu işgal politikası gütmekte olan Roma İmparatorluğu’nun uydusu durumuna geldi. Bu dönemde roma orduları iki kez buralardan geçmek istemişse de bir çok zorlukla karşılaşmıştır. Yunan tarihçi buradaki halk için “Kürtlerin dağ insanlarına özgü çeviklileriyle, yabancı ordulara ve imparatorluğa beklenenden daha çok sorun yarattıklarını ve bir çok imparatorlukların buralardan geçmesi için oradaki halkla anlaşması gerektiği dile getirmiştir.

  Bu dönemden sonra bölge part, samaniler, Arap, Bizans işgallerine maruz kalan dersim gerek bölge şartlarından ve gerekse orda bulunan yerli halktan dolayı işgalcileri uzun süreli barındırmadı.. IX. yüzyılda Bizans İmparatorluğu, Mezopotamya içinde yer alan Dersim, bu dönemde Şeyh Hasan Beyliği’nin egemenliği altındaydı..10. yüzyıldan itibaren bu sefer bölge Türkmen işgalcilerine sahne olmuştur. Bu dönemde etkin olan Bizans ordularına karşı Mervani Kürt devleti ile Türkmenlerin ittifakı sonucunda Bizans ordusu bozguna uğratıldı.

  12. yüzyılda bölgedeki Türkmen boyları olan ve Selçuklu olarak bilinen bu boylar arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı belli bir bölümü mervani kurt sınırları içinde kaldı. 13. yüzyılda bölgeye Moğol istilasına uğrar. Daha sonra Kürt Eyyubi devleti sınırları içinde yer alan dersim Timur istilasına uğrar.

  Timur ordusu tarafından yağmalanan dersim, ancak 1514’te Osmanlı topraklarına katildi. Dersim yöresi 19.yüzyıl sonlarında Mamuretül’l-Aziz Vilayeti’ne bağlı bir sancak olarak yönetiliyordu. Kuzeydoğudaki kuzican(bugün Pülümür) yöresi ise Erzurum vilayetinin Erzincan sancağına bağlıydı.